Bireylerde sonradan gelişen yaralanmalara bağlı ya da genetik olarak aktarılan fiziksel veya zihinsel işlev kayıplarının görülmesi kişinin engel durumunu ortaya koyar. Dünya Sağlık Örgütü engelli olma durumu için yeti yitimi terimini kullanır. Ayrıca 1980 yılında yayınlanan bildirgede engellilikle ilgili temel kavramlar tanımlanmış ve sınıflandırma yapılmıştır.
Bu sınıflandırmada üç ayrı kategori geliştirilmiştir. Bu kategoriler:
Yetersizlik (Impairment)
Psikolojik, anatomik veya fizyolojik yapıların kaybını ifade etmektedir. Organ düzeyindeki bozukluklara işaret eder.
Özürlülük (Disability)
Zihinsel yeti kaybını ve fiziksel yeti kaybını ifade etmektedir. Doğuştan ya da sonradan gelişen ve yeteneğin normale oranla azalmasını ifade eden tanımdır.
Engellilik (Handicap)
Kişinin yaşamsal gereklerini yetersizlik ya da özürlülük sebebiyle yerine getirememesi durumu ifade etmektedir.
Bu tanım dışında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’ ne ek 3447 sayılı Engelli Kişilerin Hakları Bildirisinde, bireyin yaşantısında kendi başına gereken işleri noksanlıklar sonucu yapamayanlar sakattır şeklinde de tanımlama yapılmıştır. Engelli bireyler, zihinsel, bedensel veya ruhsal yeti yitimi durumları sebebiyle sosyal hayatta birçok kısıtlamalar ve engellerle karşılaşırlar ve bu engeller bireylerde yaşam kalitesinin düşmesine sebep olur.
Fizyolojik Engellilik
Genetik aktarım sonucunda ya da sonradan geçirilen bir hastalık veya kaza nedeniyle organların kullanılamaması durumu. Hareket bozuklukları, kas bozuklukları, organ yetmezliği gibi durumlar örnektir.
Nörolojik – Zihinsel Engellilik
Genetik olarak aktarılan ya da sonradan gerçekleşen kaza ya da hastalıklar sonucu meydana gelen ve beynin algılama, yorumlama ve cevap gibi fonksiyonlarını etkileyen engellilik durumdur. Öğrenme bozuklukları, görme bozuklukları, işitme bozuklukları ve psikiyatrik bozukluklar örnektir.
Fiziksel Engellilik
Bu engellilik türünde engelli bireylerin yeti yitimleri bireyde yaşamsal fonksiyonları fazla etkilemez. Uzuv kaybına bağlı olarak hareket kısıtlılığı gibi durumlar gerçekleşir. Ortopedik bozukluklardan olan yürüme bozukluğu örnektir.
Engellilik Durumunun Raporlanması
Engelli yetişkin bireyler Engelli Raporlarını, Sağlık Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş heyetlerce düzenlenen ve yine Sağlık Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş hastanelerden alınan, engelli bireyin engel durumunu, engel türünü ve engel derecesini gösteren bir belgedir. Engelli çocuklar için alınacak rapora başvuruda bakımı üstlenen kişinin dilekçesi istenmektedir.
ÇÖZGER (Çocuklar için Özel Gereksinim Değerlendirme Raporu) gibi heyet raporu düzenlemek için yetkilendirilmiş hastanelerden çocuklar için sağlık raporu alınmaktadır.
Engellilik raporu derecesine göre, aylık bağlanması, evde bakım, bakım hizmetleri, özel eğitim ve iş fırsatları gibi hizmetlerin yanında vergi indirimleri, vergi muafiyeti ve çeşitli alanlarda indirimler almak için kullanılır.
Yüzde 20 Engellilik Raporuna Verilen Haklar
Engellilik raporlarında %40’ın altında kalan oranlarda engelli olan bireyler birçok haktan yararlanamazlar.
Çocuklar için geliştirilen bir engel oranı çizelgesi bulunmaktadır ve bu çizelgeye göre %20-39 arasında engel oranına sahip zorunlu eğitim çağında olan çocuklar için eğitim hakkı verilir.
Raporda ekstra durumların belirtilmesi halinde (fizyoterapi, rehabilitasyon veya benzeri gereksinimler) çocuklar bazı özel imkanlardan da yararlanırlar.
