Firmaların, sunmuş oldukları mal ve hizmet satışı karşılığında edindikleri çek veya senetleri bankaya teminat olarak göstererek karşılığında kullandıkları krediler, çek kredisi olarak tanımlanmaktadır. Çek kullanımının yoğunlaştığı dönemlerde bankalar tarafından hayata geçirilen bu uygulama, özellikle çek ve senet sirkülasyonu fazla olan firmalar tarafından tercih edilmektedir. Vadesi henüz gelmemiş çek veya senetleri bankalara teminat olarak sunan işletmeler, nakit ihtiyaçlarını bu teminatların krediye dönüştürülmesi ile karşılayabilmektedir.
Çek Karşılığı İskonto Kredisi Nedir?
Çek karşılığı iskonto kredisi, çeklerin banka teminatına sunulması, çek vadelerine göre taksit belirlenmesi koşulu ile kullanılan kredilerdir. İskonto kredisinde vadeler çek tarihine göre belirlenirken keşide tarihinden birkaç gün sonraya taksit konulması şeklinde uygulanır. Bunun en önemli sebebi, çek takas sisteminin çalışma mantığıdır. Çekler, takasta işlem gördükten 1 iş günü sonra müşteri hesabına geçtiğinden taksitler de doğrudan keşide tarihine göre değil, keşide tarihinden birkaç gün sonra olacak şekilde belirlenir.
İskonto kredilerinde taksit belirlemesinin hassas bir şekilde sağlanması gerekir. Özellikle tatil günleri, mesai dışı günler gibi hesaplamaların mutlaka göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Aksi taktirde çekin tahsili ile taksit tarihi arasında bir dengesizlik oluşacaktır.
Örneğin; 25 Nisan 2022 tarihli bir çekin teminata alınması ve karşılığında iskonto kredisi kullandırılması halinde taksit tarihinin mutlaka en az 26 Nisan 2022 olarak belirlenmesi gerekir. Taksit tarihinin çek ile aynı gün oluşturulması halinde çek bedeli hesaba geçmeden taksit günü gelmiş olacaktır. Müşterinin bu taksit ödemesini öz kaynaklarından karşılayamaması durumunda ise kredi gecikmesine maruz kalınacaktır.
Çek Teminat Olarak Gösterilebilir mi?
Müşteri çeklerinin belirli şartları sağlaması halinde teminat olarak gösterilmesi mümkündür. Banka, müşterisinden aldığı çekleri teminata alarak belirli bir marj karşılığında kredi kullandırabilir. Marj belirlenirken müşterinin genel kredi durumuna göre hareket edilir. Riskli olmayan müşterilerde 1’e 1 karşılığında çek kullandırılabilirken riskli olarak görülen müşterilerinde 1,10 marj, 1,50 marj gibi uygulamalara rastlanabilmektedir.
Çek marj hesaplaması kredi ana para tutarı üzerinden yapılırken kredi ana para ve faiz tutarına göre de yapılabilir. Burada önemli olan bankanın müşterisine tahsis ettiği kredi kararında hangi türün tercih edildiğidir.
Eğer sadece ana para üzerinden bir kredi tahsis edilmişse mevcut marj uygulanacaktır. Daha yalın bir ifade ile 1’e 1 çek karşılığı limit açılan bir firma ,100.000 TL tutarında çek karşılığında 100.000 TL kredi kullanabilir. Eğer ana para artı eklentiler şeklinde bir limit açıldıysa bu firmanın 100.000 TL kredi için en az 100.000 TL + kredi faiz tutarı kadar çeki teminata vermesi gerekir.
Çek Kredisi Şartları Nelerdir?
Neredeyse her bankanın uygulamakta olduğu çek kredisi şartları hemen hemen aynı olmakla birlikte arada ufak çaplı farklılıklar görülmektedir. Genel anlamda çek kredisi şartları şu şekildedir;
- Çek kredisi verilecek müşterinin faaliyetlerinin çek almaya uygun olması
- Teminata alınacak çeklerin keşidecisinin en az 1 yıldır çek kullanıyor olması.
- Teminata alınacak çeklerin keşidecisinin daha önce yazılmış ve ödenmemiş çeklerinin bulunmaması.
- Teminata alınacak çeklerin keşidecisinin daha önce benzer tutarlarda çek ödemiş olması.
- Alıcı ve satıcı arasında ticari bir ilişkinin olması ve bu ilişkinin kredi kullanacak firmanın mali tablolarında yer alması.
- Banka tarafından uygulanan üst teminat limitinin aşılmaması (çek triyaj oranı)
- Çeki teminata alınacak firmanın aktif bir temerrüt kaydının (kredi ya da benzeri ödeme gecikmesi) bulunmaması.
- Ticari ilişkiye dayanmayan türden çeklerin (hatır çeki) teminat konusu edilmemesi.
- Çek vadesinin banka tarafından belirlenen maksimum vade sınırını aşmaması.
Senet Kredisi Nedir?
Senet kredisi, ticari bir faaliyet karşılığında edinilmiş senetlerin bankaya ibraz ve teminatı sonrasında nakit olarak kullanılan bir kredi türüdür. Firmalar, mal ve hizmet sebebi ile müşterilerinden aldıkları senetleri, banka tarafından belirlenen şartları sağlaması koşuluyla teminata vererek bu senetler karşılığında kredi kullanabilmektedirler.
Çek-Senet Kredisi Veren Bankalar
Çek-senet kredileri, günümüzde işletme kredileri içinde önemli bir değer taşımaktadır. Özellikle kefalet karşılığı kredi limiti vermekten çekinen bankalar, çek-senet kredileri ile teminat yapılarını güçlendirmekte. Bu durum müşteriye de daha kapsamlı bir teminat yerine, müşterilerden alınan çek ve senetleri teminat olarak kullanma olanağı sağlamakta.
Tüm bu sebepler göz önüne alındığında ticari bankacılık hizmeti sunan neredeyse her bankanın çek-senet kredisi veren bankalar arasında yer aldığı söylenebilir.
Bazı bankalar, çek-senet kredileri konusunda daha profesyonelleşmiş durumdadır. Bu bankalar şu şekilde sıralanabilir;
- Vakıfbank
- Garanti BBVA
- Ziraat Bankası
- Kuveyt Türk
- Türkiye Finans
- İş Bankası
- Yapı Kredi Bankası
- QNB Finansbank
- Albaraka
- Halkbank
- Ziraat Katılım Bankası
- Emlak Katılım Bankası
- Vakıf Katılım Bankası
Tüm bu bankaların çek-senet kredisi şartları neredeyse aynıdır. Yalnızca bankanın uygulayacağı marj oranı müşteriye göre değişebilir. Çek ya da senet kredisi limiti açılan müşteri, ödeme performansı yüksek müşterilerinden aldığı çek ve senetleri bankaya ibraz eder ve teminat olarak kabul edilmesini yazılı olarak bildirir.
Banka tarafından kontrolü sağlanan çek ve senetler arasından uygun görülenler teminata alınır ve bu çek/senetler karşılığında müşteriye nakdi kredi hizmeti sunulur.
Çek ve senetlerle tahsis edilen kredi vadesinin çek ya da senedin vadesine uygun olması, banka riski açısından önemlidir. Ayrıca istihbaratı olumsuza dönen çek ya da senetlerin teminattan düşmesi olasıdır. Banka, bu durumda müşterisi ile irtibata geçerek ilgili çek ya da senet yerine yeni bir çek/senedin teminata verilmesini isteyebilir.
Bu eksikliği kapatamayan firmaların limiti, istihbaratı olumsuza dönen çek ya da senetlerin tutarı kadar azalacaktır. Kendisine tahsis edilen limitin tamamını kullanmak isteyen firmalar, bu eksikliği gidermekle mükelleftir.
Çek Kredisinin Avantajları
Çek kredisinin avantajları müşteri ve banka yönünden farklı olmakla birlikte çekin ya da senedin keşidecisine göre bu avantajların yer değiştirmesi mümkündür. Genel bağlamda çek kredisi avantajları şunlardır;
- Bankaya taşıt ya da ipotek teminatı vermek istemeyen müşteriler için ideal bir teminat türüdür.
- Banka, kefalet karşılığı kredi vermek yerine çek veya senet kredisi limiti vererek riskini minimize etme fırsatı bulur.
- Kredi vadesinin çek veya senet vadesine göre belirlenmesi sebebi ile müşterinin taksit takibi kolaylaşacaktır.
- Firmalar, bu kredi sayesinde müşterilerden aldıkları çek veya senetleri değerlendirme şansı bulacaktır.
- Çek kırdırma maliyetlerinin yüksek olması sebebi ile çek veya senetlerin nakite çevrilmesi, bu yolla daha kolay bir hâl alacaktır.
- Çekli ya da senetli satış yaptığı için iskonto yapmak zorunda kalmayan firmalar, daha iyi fiyatla sattıkları ürün ya da hizmetlerden yüksek gelir elde edeceklerdir.
- Elindeki çek ve senetleri teminat olarak kullanmak isteyen firmalar, bu çek ve senetlerin keşidecisinin ödeme performansının banka tarafından takip edilmesi sayesinde kendi istihbarat ağını oluşturmuş olur.
- Kefalet karşılığı limitlerin kullanımında oluşturulan kredi oranları, çek ve senet karşılığı kredi oranlarına göre daha yüksektir. Firmalar, bu yolla düşük maliyetli kredi kullanma şansı elde ederler.
- Çek ve senet karşılığı kredi, yeni kurulan şirketlerin kredi çekme şansını yükseltici etkiye sahiptir. Bankalar, bu gibi firmalardan mutlak suretle teminat isterken bu isteğin çek veya senet ile karşılanması mümkündür.
